Prej dekadash, njerëzimi ka ndjekur ëndrrën e energjisë nga fuzioni bërthamor. Ne kemi zotëruar ndarjen bërthamore (fisionin), e cila ka sjellë energji të madhe, por me pasoja të rënda kur shkon keq, si në Çernobil dhe Fukushima. Megjithatë, energjia bërthamore mbetet një nga burimet më të sigurta, duke shkaktuar 99.9% më pak vdekje se qymyri.
Energjia moderne bërthamore është shumë më efikase dhe prodhon më pak mbetje. Një central bërthamor prodhon vetëm 3 metra kub mbetje në vit, ndërsa një termocentral me qymyr prodhon 300,000 ton hirit dhe 6 milion ton CO₂.
Por tani imagjinoni nëse kjo energji do të vinte nga fuzioni, jo fisioni. Fuzioni prodhon katër herë më shumë energji se fisioni dhe si mbetje ka vetëm helium, i padëmshëm dhe jo radioaktiv. Në krahasim me qymyrin, është katër milion herë më efikas.
Edhe pse njerëzit kanë hartuar reaktorë për fuzion që nga viti 1939, ende nuk kemi arritur ta përdorim në mënyrë praktike. E kuptojmë shkencën dhe përfitimet, madje kemi krijuar reaksione të fuzionit, por nuk kemi arritur ende t’i mbajmë të qëndrueshme apo t’i përdorim në shkallë të gjerë.
Fuzioni ndodh kur dy atome bashkohen për të formuar një më të rëndë, duke çliruar energji. Ky është procesi që ndodh në diell, ku hidrogjeni bashkohet për të krijuar helium. Nga ana tjetër, fisioni është ndarja e atomit dhe përdoret në reaktorët tanë aktualë.
Dielli ka presion dhe temperatura të larta që e bëjnë këtë të mundur, dielli arrin temperatura deri në 27 milion gradë dhe ka presion që ne nuk mund ta përsërisim në Tokë.
Për të bërë fuzion këtu, na duhet të krijojmë plazmë me temperatura shumë të larta. Problemi është se për të krijuar plazmën, nevojitet më shumë energji sesa ajo që prodhon vetë fuzioni. Dhe ky është bllokimi kryesor: nuk ia vlen të bëhet nëse nxjerrim më pak energji sesa harxhojmë.
Po, por është jashtëzakonisht e vështirë. Në vend që të imitojmë presionin e diellit (që është miliona herë më i lartë se çfarë mund të arrijmë në laborator), ne mundohemi ta kompensojmë këtë me temperatura ekstreme, deri në 100 milion gradë. Kjo ka funksionuar, por me një kosto energjetike shumë të lartë.
Megjithatë, ka pasur përparime. Në vitin 2022, për herë të parë u arrit një fitim neto i energjisë: 2 megaxhaul u përdorën për të krijuar 3.15 megaxhaul përmes një reaksioni të fuzionit. Kjo u përsërit me sukses disa herë. Po ashtu, në laboratorë në Kinë dhe Mbretërinë e Bashkuar, u arritën temperatura mbi 120 milion gradë dhe prodhim energjie deri në 69 megaxhaul, ende modeste, por premtuese.
Objektivi tani është që këto rezultate laboratorike të shkallëzohen dhe të bëhen të qëndrueshme në praktikë. Ka projekte që synojnë ndërtimin e gjeneratorëve funksionalë deri në vitin 2030.
Fuzioni është ndoshta burimi më i pastër dhe më i bollshëm i energjisë që mund të imagjinojmë. Hidrogjeni, lënda djegëse kryesore, gjendet me bollëk në ujë. Një gallon ujë deti mund të prodhojë po aq energji sa 1135 litra benzinë. Nuk ka CO₂, nuk ka mbetje radioaktive dhe as rrezik për shpërthime si në fision.
Në krahasim, energjitë si ajo diellore dhe era, megjithëse të pastra, kanë kufizime për shkak të kushteve atmosferike dhe nevojës për hapësirë të madhe. Fuzioni, përkundrazi, nuk varet nga moti dhe ka potencial të prodhojë energji në shkallë masive.
Fuzioni mund të ndihmojë në zgjidhjen e krizës klimatike, duke ndaluar ndotjen nga burimet e zakonshme si qymyri dhe nafta. Disa kompani besojnë se, me ndihmën e fuzionit, mund të arrijmë neutralitetin karbonik deri në vitin 2050.
Për më tepër, fuzioni është më i sigurt se fisioni. Sasia e lëndës djegëse është shumë e vogël, dhe në rast aksidenti, reaksioni ndalet vetvetiu. Nuk ka mundësi për shpërthime apo përhapje radioaktive.
Megjithëse jo rrezik në vetvete, kostoja e fuzionit është një problem real. Ndërtimi i reaktorëve është jashtëzakonisht i shtrenjtë. Projekti ndërkombëtar ITER, që ndërton një reaktor eksperimental në Francë, ka tejkaluar buxhetin me dhjetëra miliarda dollarë, duke kapur shifrën prej rreth 65 miliardë USD deri tani.
Gjithashtu, për fuzion përdorim tritium, një izotop radioaktiv i hidrogjenit që nuk gjendet në natyrë dhe kushton rreth $30,000 për gram. Edhe pse tritiumi ka jetëgjatësi të shkurtër dhe përdoret në sasi të vogla, duhet të gjendet një burim i qëndrueshëm për të.
Një tjetër problem është reklamimi i tepruar. Disa suksese në fuzion janë mbivlerësuar. Për shembull, prodhimi i 3 megaxhaulësh energji pas një ndezjeje laserësh mund të duket fitim, por harxhohen rreth 300 megaxhaul për të ngarkuar sistemin. Pra, fitimi është vetëm teknikisht i vërtetë.
Për më tepër, përdorimi i tritiumit dhe prodhimi i neutroneve mund të çojë në ndotje dhe rrezik për krijimin e plutoniumit të klasit ushtarak, çka bie ndesh me premtimin “pa mbetje” të fuzionit.
Edhe nëse teknologjia zhvillohet, është e vështirë të imagjinohet që do të mund të përballojmë kërkesat globale për energji brenda afateve të përcaktuara nga OKB për neutralitetin karbonik deri më 2050.
Fuzioni bërthamor është premtimi më i madh i njerëzimit për një të ardhme me energji të pastër, të sigurt dhe të bollshme. Dielli dëshmon çdo ditë se kjo është e mundur. Por sfidat teknike, ekonomike dhe politike janë të mëdha.
Ne kemi bërë përparime, por do të duhen vite, në mos dekada, për ta sjellë fuzionin në përdorim të përditshëm. Deri atëherë, duhet të jemi realistë për kufizimet dhe të vazhdojmë kërkimin me kujdes, duke e parë fuzionin jo si një mrekulli të menjëhershme, por si një investim afatgjatë në të ardhmen e njerëzimit.
/Top Tenz – Syri.net
