Lëndët djegëse fosile ende furnizojnë me energji pjesën më të madhe të botës, edhe pse energjia e rinovueshme është bërë më e lirë në shumicën e vendeve dhe shmang si ndotjen ashtu edhe dëmet klimatike të shkaktuara nga djegia e qymyrit, naftës dhe gazit natyror.
Për ta kuptuar këtë paradoks, është e dobishme të shohim se si vendet – veçanërisht emetuesit kryesorë të gazrave serrë, përfshirë SHBA-në, Kinën dhe vendet evropiane po balancojnë presionet e kërkesës në rritje për energji elektrike me nevojën globale për të ulur emetimet e gazrave serrë që po e ngrohin planetin.
SHBA-të përqafojnë lëndët djegëse fosile
Shtetet e Bashkuara nuk i fshehin ambiciet e tyre për lëndët djegëse fosile. Ato kanë një mori rezervash të lëndëve djegëse fosile dhe një industri nafte dhe gazi politikisht të fuqishme.
Që kur Presidenti Donald Trump mori detyrën në janar 2025, administrata e tij ka promovuar shpimet për naftë dhe gaz dhe prodhimin e qymyrit, duke treguar rritjen e kërkesës për energji elektrike për të justifikuar lëvizjet e saj, veçanërisht për të furnizuar me energji qendrat e të dhënave të inteligjencës artificiale.
Duke ringjallur mantrën “shpim, shpim, shpim”, administrata Trump tani ka përqafuar një axhendë “minierë, shpim, minimë” në përpjekje për të ringjallur prodhimin e qymyrit në SHBA, i cili ra ndjeshëm gjatë dy dekadave të fundit, ndërsa gazi natyror më i lirë dhe energjia e rinovueshme u rritën.
Departamenti i Brendshëm, më 29 shtator, nxori një plan për të “çliruar energjinë amerikane të qymyrit” duke hapur 13 milionë hektarë tokë federale për miniera. Departamenti i Energjisë premtoi gjithashtu 625 milionë dollarë amerikanë për të bërë që qymyri të jetë konkurrues. Ai përfshin uljen e tarifave të rentës që paguajnë kompanitë minerare dhe zgjatjen e jetëgjatësisë së termocentraleve me qymyr.
Megjithatë, këto iniciativa i detyrojnë më tej komunitetet me termocentrale qymyri të përdorin një lëndë djegëse fosile me intensitet të lartë karboni. Ringjallja e qymyrit do të kishte edhe kosto për shëndetin publik. Ndotja e tij lidhet me sëmundjet e frymëmarrjes, sëmundjet e zemrës dhe mijëra vdekje të parakohshme çdo vit nga viti 1999 deri në vitin 2020 në Shtetet e Bashkuara.
Administrata Trump po ia lë gjithashtu Kinës garën e teknologjisë së energjisë së pastër. Administrata po i jep fund shumë kredive tatimore për energjinë e rinovueshme dhe po tërheq mbështetjen federale për projektet e kërkimit në energji.
Unë punoj në Laboratorin e Politikave Klimatike në Shkollën Fletcher të Universitetit Tufts, ku ne mirëmbajmë një sërë bazash të dhënash për analizimin e buxheteve të vendeve për kërkimin energjetik. Kërkesa e administratës Trump për buxhetin e SHBA-së për vitin 2026 do të shkurtonte fondet për kërkimin, zhvillimin dhe demonstrimin e energjisë në 2.9 miliardë dollarë – pak më shumë se gjysma e buxhetit të ndarë në vitin 2025. Këto investime në kërkimin energjetik do të binin në nivele të papara që nga mesi i viteve 1980 ose fillimi i viteve 2000, edhe kur llogaritet inflacioni.
Shtytja e Kinës për energjinë e pastër dhe zgjerimi i qymyrit
Ndërsa Shtetet e Bashkuara po shkurtojnë fondet për energjinë e rinovueshme, Kina po dyfishon teknologjitë e energjisë së pastër. Subvencionet e saj të mëdha qeveritare dhe kapaciteti prodhues e kanë ndihmuar Kinën të dominojë prodhimin global të paneleve diellore dhe zinxhirët e furnizimit për turbinat me erë, bateritë dhe automjetet elektrike.
Teknologjitë më të lira të energjisë së pastër të prodhuara në Kinë u kanë mundësuar shumë ekonomive në zhvillim, si Brazili dhe Afrika e Jugut, të zvogëlojnë përdorimin e lëndëve djegëse fosile në rrjetet e tyre të energjisë. Brazili u ngjit në pesë vendet e para globale për prodhimin e energjisë diellore në vitin 2024, duke prodhuar 75 teravatë-orë (TWh) energji elektrike dhe duke tejkaluar 71 TWh të Gjermanisë.
Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë tani pret që kapaciteti global i energjisë së rinovueshme të dyfishohet deri në vitin 2030, edhe me një rënie të ndjeshme që pritet të ndodhë në rritjen e energjisë së rinovueshme në SHBA.
Megjithatë, ndërsa Kina zgjeron aksesin në energji të pastër në të gjithë botën, prodhimi dhe emetimet e saj nga qymyri vazhdojnë të rriten: Në gjysmën e parë të vitit 2025, Kina vuri në punë 21 gigavat (GW) termocentrale të reja me qymyr, me parashikime prej mbi 80 GW për të gjithë vitin. Kjo do të ishte rritja më e madhe e kapacitetit të ri të energjisë me qymyr në një dekadë për Kinën. Edhe pse Kina u zotua të ulte gradualisht përdorimin e qymyrit midis viteve 2026 dhe 2030, kërkesa në rritje për energji mund ta bëjë planin të vështirë për t’u realizuar.
Paradoksi i Kinës, udhëheqja në inovacionet e energjisë së pastër, ndërkohë që zgjeron prodhimin e qymyrit pasqyron tensionin midis sigurimit të sigurisë energjetike dhe reduktimit të emetimeve dhe ndikimit klimatik.
Përpjekja e Evropës për burime të besueshme energjie
Bashkimi Evropian po ndjek strategji për të zvogëluar varësinë e tij nga lëndët djegëse fosile mes tensioneve të vazhdueshme gjeopolitike me Rusinë.
Pushtimi i Ukrainës nga Rusia i ekspozoi shumë vende ndaj ndërprerjeve të furnizimit dhe trazirave gjeopolitike, dhe shkaktoi një krizë globale energjetike, ndërsa vendet që dikur vareshin nga nafta dhe gazi rus u përpoqën të gjenin alternativa.
Në qershor të vitit 2025, Komisioni Evropian propozoi një rregullore për të hequr gradualisht importet e karburanteve fosile ruse deri në fund të vitit 2027, me qëllim rritjen e sigurisë energjetike dhe stabilizimin e çmimeve. Kjo iniciativë është pjesë e planit më të gjerë REPowerEU. Plani përqendrohet në rritjen e prodhimit të energjisë së pastër, përmirësimin e efikasitetit të energjisë dhe diversifikimin e furnizimeve me naftë dhe gaz larg Rusisë.
Burimet e rinovueshme janë tani burimi kryesor i energjisë elektrike në BE, megjithëse gazi natyror dhe nafta ende përbëjnë më shumë se gjysmën e furnizimit të përgjithshëm me energji të Evropës.
Plani i BE-së për heqjen graduale të energjisë nga burimet fosile përballet gjithashtu me sfida. Sllovakia dhe Hungaria kanë shprehur rezistencë ndaj heqjes graduale të propozuar, duke përmendur shqetësime në lidhje me përballueshmërinë e energjisë dhe nevojën për burime alternative furnizimi. Kryeministri hungarez Victor Orbán tha se Hungaria do të vazhdojë të importojë naftë dhe gaz rus . Ndërprerja e këtyre furnizimeve, pohoi ai, do të ishte një “katastrofë” ekonomike dhe do të zvogëlonte menjëherë prodhimin ekonomik të Hungarisë me 4%.
Rruga drejt reduktimit të varësisë së Evropës nga lëndët djegëse fosile përfshin kështu lundrimin në mosmarrëveshjet e brendshme dhe nxitjen e zhvillimit të qëndrueshëm afatgjatë. Evropa duket se po përfiton në një mënyrë nga tërheqja e SHBA-së nga energjia e pastër. Investimet globale në energjinë e rinovueshme, të cilat arritën një nivel rekord në gjysmën e parë të vitit 2025, u rritën në BE ndërsa ranë në SHBA, sipas analizës së BloombergNEF.
Brazili: I ndarë nga lëndët djegëse fosile, ndërsa organizon bisedime për klimën
Në nëntor të vitit 2025, përfaqësues nga vende të ndryshme të botës do të mblidhen në Brazil për konferencën vjetore të Kombeve të Bashkuara për klimën, COP30. Takimi shënon tre dekada negociatash ndërkombëtare për klimën dhe një dekadë që kur kombet nënshkruan Marrëveshjen e Parisit për të kufizuar rritjen globale të temperaturës.
Vendndodhja e konferencës në Belém, një qytet në pyllin tropikal të Amazonës, pasqyron si rreziqet ashtu edhe kontradiktat e angazhimeve klimatike: një ekosistem jetësor në rrezik kolapsi ndërsa planeti ngrohet, në një komb që premton lidership në klimë, ndërkohë që zgjeron prodhimin e naftës dhe gazit dhe eksploron për naftë në rajonin Foz do Amazonas, grykëderdhja e lumit Amazon.
Tridhjetë vjet pas fillimit të bisedimeve globale për klimën, shkëputja midis premtimeve dhe praktikave nuk ka qenë kurrë kaq e qartë. Bota nuk është në rrugën e duhur për të përmbushur objektivat e temperaturës së Parisit, dhe vazhdimësia e përdorimit të lëndëve djegëse fosile është një arsye kryesore pse.
Negociatorët pritet të debatojnë masat për të frenuar emetimet e metanit dhe për të mbështetur kalimin nga lëndët djegëse fosile. Por mbetet për t’u parë nëse diskutimet mund të përkthehen përfundimisht në një plan konkret global për heqjen graduale të tyre. Pa plane të besueshme për të zvogëluar në të vërtetë varësinë nga lëndët djegëse fosile, bisedimet vjetore për klimën rrezikojnë të bëhen një pikë tjetër tensioni gjeopolitik.
/motilokal.com
