Sipas raportit të fundit të publikuar nga Agjencia Evropiane e Mjedisit (EEA), gjatë vitit 2023 në Evropë u regjistruan rreth 333 mijë vdekje të parakohshme si pasojë e ekspozimit afatgjatë ndaj ndotësve kryesorë të ajrit – grimcave të imëta PM2.5, ozonit (O₃) dhe dioksidit të azotit (NO₂).
Vetëm brenda Bashkimit Evropian (EU-27), rreth 182 mijë vdekje i atribuohen ndotjes së ajrit nga PM2.5. Këto të dhëna tregojnë se megjithëse ka pasur përmirësime ndër vite, një pjesë e madhe e qytetarëve vazhdon të jetojë në kushte që tejkalojnë kufijtë e rekomanduar nga Organizata Botërore e Shëndetësisë.
Raporti thekson se vdekshmëria e lidhur me grimcat PM2.5 në BE është ulur me 57% gjatë viteve 2005–2023, duke e afruar bllokun me objektivin e planit “Zero Pollution” për vitin 2030. Megjithatë, rreth 95% e banorëve të zonave urbane mbeten të ekspozuar ndaj niveleve të ndotjes shumë më të larta se rekomandimet ndërkombëtare.
Përveç vdekjeve të parakohshme, ndotja e ajrit kontribuon ndjeshëm në sëmundje kronike si sëmundjet kardiovaskulare, kanceri i mushkërive, sëmundjet e frymëmarrjes, diabeti, dhe sipas disa studimeve të fundit, madje edhe rritjen e rrezikut për demencë.
Ballkani Perëndimor rezulton të jetë një nga rajonet më të prekura. Vetëm në vitin 2023, rreth 22,426 vdekje të parakohshme në këtë rajon lidhen me ekspozimin ndaj grimcave të imëta PM2.5.
Të dhënat përbëjnë një thirrje të fuqishme për veprim urgjent: forcim të politikave për cilësinë e ajrit, reduktim të përdorimit të lëndëve djegëse fosile, përshpejtim të tranzicionit drejt burimeve të ripërtëritshme të energjisë dhe investime në infrastrukturë të pastër – për të mbrojtur shëndetin publik dhe jetën e qytetarëve.
