Qeveria e Malit të Zi ka hapur konsultimin publik për draftin e shumëpritur të NECP-së (Plani Kombëtar për Energji dhe Klimë), dokument strategjik që përcakton objektivat energjetike dhe klimatike të vendit deri në vitin 2030 dhe parashikon mbylljen e vetmit termocentral me qymyr, ai në Pljevlja, në vitin 2041.
Ministria e Energjisë dhe Minierave ftoi institucionet shtetërore, autoritetet lokale, komunitetin shkencor dhe ekspertët, shoqatat, organizatat, kompanitë dhe qytetarët që të dorëzojnë komentet dhe propozimet e tyre mbi këtë dokument deri më 6 gusht.
Ministri Admir Šahmanović theksoi se politika energjetike dhe klimatike nuk është vetëm detyrë e qeverisë, por përgjegjësi e përbashkët, duke u bërë thirrje veçanërisht organizatave joqeveritare të japin kontributin e tyre.
Objektivat për 2030: energji e ripërtëritshme dhe ulje të emetimeve
Sipas dokumentit, Mali i Zi synon të reduktojë emetimet e gazeve serrë deri në 55% krahasuar me nivelin fillestar, në përputhje me objektivin e Bashkimit Evropian. Nëse zbatohen vetëm masat ekzistuese, vendi pritet të arrijë 3.06 milionë tonë ekuivalent CO₂ në vitin 2030. Por me masa shtesë, projektohet që ky nivel të zbresë në 2.4 milionë tonë.
Sa i përket energjisë së ripërtëritshme, Mali i Zi ka vendosur objektivin që kjo të përbëjë 50% të konsumit final bruto të energjisë. Me masat ekzistuese, parashikohet që kjo pjesëmarrje të arrijë 42.5%, ndërsa me masat shtesë mund të kapë 53.3%.
Në prodhimin e energjisë elektrike, burimet e ripërtëritshme përbëjnë aktualisht 66.3%, ndërsa synimi është që ky nivel të rritet në 79.4%. Në sektorin e transportit, përqindja mund të shkojë nga 7.2% aktualisht në 24.4%.
Konsumi dhe prodhimi: varësia nga importi dhe kushtet hidrologjike
Konsumi final i energjisë në vitin 2022 ishte i përbërë kryesisht nga derivatet e naftës (47.3%), të cilat janë të gjitha të importuara, pasuar nga energjia elektrike (33.3%) dhe lënda drusore (18.7%). Qymyri përbën vetëm 0.7% të konsumit, pasi thuajse e gjithë sasia përdoret për furnizimin e termocentralit në Pljevlja.
Kjo strukturë pasqyron varësinë nga importi, por edhe nga kushtet hidrologjike. Hidrocentralet e mëdhenj Piva dhe Perućica kanë kapacitete prej 342 MW dhe 307 MW respektivisht, ndërsa ekzistojnë edhe 38 hidrocentrale më të vegjël në vend. Luhatjet e vetëprodhimit të energjisë janë të lidhura ngushtë me sasinë e reshjeve dhe rrjedhën e lumenjve nga viti në vit.
Kapacitetet aktuale të energjisë së ripërtëritshme dhe projektet në zhvillim
Përveç hidrocentraleve, në rrjet janë të lidhura dy parqe me erë – Krnovo (72 MW) dhe Možura (46 MW), ndërsa parku i tretë, Gvozd, është në ndërtim dhe do të ketë 54.6 MW në fazën e parë.
Kapacitetet e paneleve diellore janë ende modeste. Vetëm pesë centrale fotovoltaike të pavarura janë në funksion, me më të madhin – Čevo – që ka kapacitet nominal prej 4.4 MW dhe është i lidhur me 3.25 MW. Megjithatë, prodhuesit e vegjël (prosumatorët) kanë instaluar gjithsej rreth 75 MW, sipas të dhënave të paraqitura në NECP, edhe pse disa pjesë të dokumentit japin shifra pak më të ulëta.
Termocentrali i Pljevljas në “rezervë të ftohtë” pas vitit 2040
NECP parashikon që termocentrali në Pljevlja, me kapacitet 225 MW, të ndalojë aktivitetin e rregullt në vitin 2041, duke kaluar në regjim “rezervë të ftohtë” pas vitit 2040.
Megjithatë, autorët theksojnë se data e mbylljes mbetet e kushtëzuar nga suksesi i procesit të tranzicionit të drejtë dhe sigurimit të qëndrueshmërisë në furnizimin me energji elektrike.
Për të realizuar këtë hap, është e nevojshme që konsumatorët fundorë të furnizohen me kushte të favorshme dhe të merret parasysh situata socio-ekonomike në veri të vendit, ku ndodhen minierat dhe termocentrali.
Në këtë zonë pritet të ndërtohet edhe një projekt pilot për depozitimin e energjisë, si pjesë e tranzicionit drejt një sistemi më të qëndrueshëm.
Publikimi i draftit të NECP-së përbën një hap të rëndësishëm në drejtim të dekarbonizimit të sektorit energjetik në Mal të Zi.
Me objektiva të qarta për uljen e emetimeve dhe rritjen e pjesëmarrjes së energjisë së ripërtëritshme, plani synon të balancojë nevojat për zhvillim ekonomik, siguri energjetike dhe mbrojtje të klimës. Përgjegjësia tani bie mbi të gjithë aktorët që të kontribuojnë në përmirësimin e tij përpara miratimit përfundimtar.
