Varësia globale në rritje nga një vend i vetëm për mineralet kritike, përbën një rrezik serioz për sigurinë energjetike dhe mund të shkaktojë tensione ndërkombëtare që në vitin 2026, tha për Anadolu kreu i Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë (IEA).
Fatih Birol, drejtori ekzekutiv i IEA-s, tha se një vend dominon tregun e mineraleve kritike, duke kontrolluar midis 70% dhe 80% të furnizimit, duke e quajtur çekuilibrin një nga rreziqet më serioze me të cilat përballet sistemi global i energjisë.
“Nuk është e drejtë të mbështetesh vetëm në një vend”, tha Birol. “Rregulli i artë i sigurisë energjetike është diversifikimi. Duhet të zvogëlosh rreziqet duke furnizuar naftë, gaz natyror, minerale kritike dhe karburant bërthamor nga sa më shumë vende të ndryshme të jetë e mundur.”
“Mendoj se mund të ketë tensione serioze midis vendeve për mineralet kritike në vitin 2026”, shtoi ai.
Birol tha se Turqia mund të përfitojë nga përpjekjet globale për të diversifikuar zinxhirët e furnizimit, duke vënë në dukje se vendi ka rezerva të disa mineraleve kritike dhe përvojë në menaxhimin e sektorëve kompleksë të energjisë. Megjithatë, ai theksoi se zhvillimi duhet të shqyrtojë, konsideratat mjedisore dhe gjeologjike.
“Përpjekja globale për të bashkëpunuar me vende të tjera përveç Kinës dhe për të diversifikuar burimet e furnizimit, paraqet një mundësi për Turqinë”, tha ai.
Sipas Perspektivës Globale të Mineraleve Kritike 2025 të IEA-s, Kina është rafineria kryesore për 19 nga 20 mineralet kryesore strategjike, me një pjesë mesatare të tregut prej rreth 70%.
Ndërsa konkurrenca globale intensifikohet, Turqia po e pozicionon veten jo vetëm si një vend i pasur me burime, por gjithnjë e më shumë si një prodhues i mineraleve me vlerë të shtuar, thelbësore për ekonominë e energjisë së pastër.
Turqia po synon të bëhet një nga pesë prodhuesit kryesorë në botë të elementëve të rrallë të tokës. Në vendin e Beylikova-s në provincën qendrore të Eskisehirit, eksplorimi ka identifikuar burime totale prej 694 milionë tonësh, duke përfshirë depozita të konsiderueshme të rezervave të baritit dhe fluoritit.
Vendndodhja përmban rreth 12.5 milionë ton okside të metaleve të rralla të tokës, duke mbuluar 10 nga 17 elementët e rrallë të njohur të tokës. Sipas zyrtarëve turq, me këto rezerva, Beylikova renditet e dyta në nivel global pas minierës kineze të metaleve të rralla Bayan Obo në Mongolinë e Brendshme.
Duke e përshkruar vitin 2025 si një vit të vështirë për tregjet e energjisë, Birol tha se tensionet gjeopolitike janë bërë gjithnjë e më të ndërthurura me energjinë, duke ndikuar në çmimet dhe furnizimin në pothuajse të gjitha lëndët djegëse.
“Më e rëndësishmja, bota po merr sinjale se vitet e ardhshme mund të jenë jashtëzakonisht sfiduese për mineralet kritike”, tha ai. “Ne përdorim minerale kritike në pothuajse çdo sektor të ekonomisë sonë sot, dhe në këtë kuptim, mund të përballemi me probleme serioze me minerale të tilla si bakri, zinku dhe magnezi”, shtoi ai.
Tregu i LNG-së hyn në një fazë të re
Birol vuri në dukje se çmimet e naftës dhe gazit natyror kanë rënë gjerësisht në përputhje me parashikimet e agjencisë, duke e quajtur këtë “lajm të mirë për vendet importuese të energjisë si Turqia”.
Duke iu referuar gazit natyror të lëngshëm (LNG), ai tha se tregu po hyn në një fazë të re, duke kujtuar parashikimin e agjencisë për një tepricë furnizimi deri në fund të vitit 2025 dhe tha se çmimet tashmë po bien ndërsa dalin projekte të reja.
Gjatë pesë viteve të ardhshme, pritet që në treg të hyjnë rreth 300 miliardë metra kub furnizim i ri me LNG, tha ai, duke shtuar: “Për shumë vite ky ishte një treg shitësish. Tani po bëhet një treg blerësish.”
Më shumë se 70% e vëllimeve të reja të LNG-së do të shiten sipas kontratave fleksibile në vend të destinacioneve fikse, duke forcuar kështu pozicionin e vendeve importuese, tha Birol.
“Ky është një lajm jashtëzakonisht i mirë për vende si Turqia”, vuri në dukje ai. “Do të forcojë pozicionin e vendeve importuese dhe është gjithashtu një lajm i mirë për ekonominë, sepse çmimet do të bien më tej.”
Rrjetet e dobëta kërcënojnë tranzicionin e energjisë
Birol vuri në dukje gjithashtu rritjen rekord të energjisë së rinovueshme, veçanërisht energjisë diellore dhe të erës, por paralajmëroi se infrastruktura e dobët e rrjetit po shfaqet si një pengesë e madhe për tranzicionin energjetik.
Ai tha se termocentralet me një kapacitet të kombinuar rreth pesë herë më të madh se shtesat e energjisë së rinovueshme të vitit të kaluar mbeten të paafta për t’u lidhur me rrjetet e energjisë elektrike për shkak të sistemeve të pamjaftueshme të transmetimit dhe shpërndarjes.
Ai shtoi se një nga sfidat më të mëdha në botë është çështja se si të zgjerohen me shpejtësi rrjetet e transmetimit dhe shpërndarjes së energjisë elektrike.
Birol tha se Turqia ka ndërmarrë hapa të rëndësishëm në energjinë diellore dhe të erës, por theksoi se nevojitet përparim i mëtejshëm duke pasur parasysh potencialin e madh të vendit.
“Për të vendosur energjinë e rinovueshme shpejt dhe në mënyrë të sigurt, duke siguruar njëkohësisht sigurinë e energjisë elektrike, ne duhet të forcojmë rrjetet ekzistuese, të ndërtojmë të reja dhe të sigurojmë urgjentisht financimin e nevojshëm”, tha ai.
‘COP31 në Turqi mund të ndihmojë në rifokusimin e agjendës globale të klimës’
Birol përshëndeti gjithashtu rolin e Turqisë në organizimin e COP31 në vitin 2026 së bashku me Australinë, në një kohë kur ndryshimet klimatike po bien poshtë agjendave politike në shumë vende.
“Është një lajm shumë i mirë për Turqinë”, tha ai. “Ofron një mundësi tjetër për të treguar se vendi është një urë lidhëse midis rajoneve dhe vendeve si në energji ashtu edhe në klimë.”
Birol tha se shpreson që samiti do t’u japë vendeve në zhvillim një zë më të fortë mbi aksesin në financimin e energjisë së pastër dhe do të tërheqë vëmendjen ndaj sfidave në rritje të energjisë dhe klimës në Afrikë.
“Do të jetë gjithashtu një mundësi e vlefshme për Turqinë që t’i tregojë botës se sa e ndjeshme dhe e përkushtuar është në politikat e saj për klimën”, vuri në dukje ai.
Fatkeqësitë që lidhen me klimën po bëhen më të shpeshta dhe të rënda, edhe pse vëmendja politike ndaj ndryshimeve klimatike po zvogëlohet, tha Birol. “Shpresoj që COP31 në Turqi të mund të ndihmojë në rikthimin e klimës aty ku i takon, në krye të agjendave të udhëheqësve.”
/aa.com.tr
