Bateritë zinc-flow nuk janë më një ide në laborator. Teknologjia ekziston, prodhohet nga kompani të konsoliduara në SHBA dhe Evropë dhe po hyn në tregun e ruajtjes afatgjatë të energjisë me ritme të shpejta rritjeje. Nga ana tjetër, Kosova ka një avantazh natyror që pak vende e kanë: mineralin kryesor – zinkun – por në formën e koncentratit, të pa-rafinuar dhe me vlerë të ulët eksporti. Zinc-flow mund të jetë alternativa që ia vlen të shqyrtohet.
Nga Shkruan: Alban Shatri
Kosova po hyn në fazën më të madhe energjetike të dekadës: një grant prej rreth 147.7 milionë dollarë nga Korporata e Sfidave të Mijëvjeçarit (MCC) është ndarë për ndërtimin e sistemeve stacionare për ruajtjen e energjisë (sistemet BESS) me kapacitet fuqie 170MW dhe 340MWH kapacitet energjie. Ky është investimi më strukturor që i është bërë ndonjëherë sektorit energjetik, dhe pjesa kritike e tij është dedikuar drejtpërdrejt për KEK-un, me qëllim që t’i mundësohet termocentraleve të linjitit të operojnë pa penalitete dhe me stabilitet më të madh.
Problemi i ruajtjes së energjisë nuk është i ri. Që nga koha e Nikola Teslës, industria e energjisë e ka ditur se prodhimi dhe konsumimi nuk ndodhin kurrë në të njëjtën kohë. Rrjeti elektrik është ndërtuar që në fillim mbi parimin “prodho sa konsumon”, sepse mungonin teknologjitë që mund të depozitonin sasi të mëdha energjie me kosto të ulët dhe në mënyrë të sigurt. Edhe sot, më shumë se një shekull më vonë, ruajtja mbetet pika më e dobët e sistemit energjetik global. Energjia e tepërt humbet, ndërsa mungesat kushtojnë shtrenjtë. Prandaj vendet që po kalojnë në burime të rinovueshme dhe që duan stabilitet në rrjet po investojnë agresivisht në bateri stacionare — teknologjinë që më në fund mund ta zgjidhë këtë boshllëk historik.
Termocentralet janë të fuqishme, por jo fleksibile. Kosova A dhe Kosova B nuk mund të rrisin ose ulin prodhimin shpejt – kanë një interval të ngushtë manovrimi, sepse teknologjia e djegies së linjitit kërkon temperaturë konstante. Çdo devijim nga plani ditor i prodhimit — lart a poshtë — shkakton kosto direkte për KEK-un, sepse operatori i sistemit faturon penalitete për mospërputhje me tregun.
Në ditët me diell ose me erë të fortë, prodhimi nga burimet e rinovueshme rritet papritur dhe KEK detyrohet të ulë prodhimin në mënyrë të menjëhershme — gjë që teknikisht nuk mund ta bëjë. Rezultati: penalitete dhe prodhim i hedhur në erë. Në orët pa diell ose me erë të dobët, situata përmbyset: duhet rritur prodhimi për të balancuar sistemin, por kjo kërkon kohë dhe sërish krijon devijime.
Për këtë arsye, vendet me termocentrale të ngjashme po instalojnë bateri stacionare me kapacitet të madh, sepse ato e bëjnë KEK-un “furnizues elastik”: kur rinovueset prodhojnë shumë, teprica ruhet; kur prodhimi bie, KEK e lëshon energjinë e ruajtur në rrjet pa pasur nevojë të lëvizë turbinat.
Deri sot, tregun e dominon litiumi. Por ekziston një alternativë shumë më e përshtatshme për ruajtje afatgjatë, më e lirë në ciklin jetësor dhe pa probleme sigurie: bateritë zinc-flow. Dhe këtu Kosova ka një avantazh që pak vende në Evropë e zotërojnë: rezervën e madhe të zinkut të Trepçës, i cili aktualisht eksportohet vetëm si koncentrat, pa shkritje dhe pa përpunim metalurgjik — pra me vlerë minimale të shtuar. Në bateritë zinc-flow, rreth gjysma e kostos së prodhimit vjen nga vetë zinku, ndaj vendet që e kanë këtë mineral në territor po e shohin si një industri strategjike të së ardhmes.
Çfarë është zinc-flow?
Zinc-flow është një bateri stacionare e gjeneratës së re, e bazuar në elektrokiminë e zinkut të tretur në një elektrolit ujor që qarkullon vazhdimisht përmes qelizave të reaksionit. Sistemi funksionon duke depozituar zink metalik në elektroda gjatë karikimit dhe duke e shpërbërë atë gjatë shkarkimit. Lëngu elektrolitik është i ndarë nga pjesa mekanike e sistemit, gjë që i jep baterisë jetë jashtëzakonisht të gjatë dhe stabilitet termik të lartë. Në varësi të dizajnit, përdoren elektrolite zink-bromine ose formulime të tjera ujore pa rrezik ndezjeje.
Ky dizajn i “qarkullimit të hapur” e ndan energjinë nga fuqia: rezervuarët përcaktojnë sa energji mund të ruhet, ndërsa qelizat përcaktojnë fuqinë momentale. Praktikisht, kjo do të thotë se kapaciteti rritet thjesht duke shtuar më shumë elektrolit dhe rezervuarë — jo duke ndërtuar bateri të reja nga e para.
Dhe ky është dallimi që vlen: zinc-flow nuk është bateri për telefona, laptopë apo makina elektrike. Është bateri për central elektrik. Është krijuar për orë të gjata, ngarkesa masive, funksionim të pandërprerë dhe cikle që matën në dekada, jo në vite.
Çfarë thonë burimet ndërkombëtare?
Departamenti Amerikan i Energjisë (United States Department of Energy) publikoi më 2024 një vlerësim teknik të baterive me zink, ku theksoi se teknologjia zinc-flow ofron stabilitet kimik, rrezik të ulët zjarri dhe potencial për jetëgjatësi operimi mbi 20 vite. Ky institucion e vlerëson zinkun si kandidatin kryesor për ruajtje energjie të kost-efektshme, për shkak të bollëkut, riciklueshmërisë dhe çmimit më të ulët krahasuar me litiumin.
Një raport i vitit 2025 nga kompania analitike BIS Research vlerëson se tregu i baterive zinc-flow ka hyrë në fazë rritjeje komerciale, duke identifikuar kompani si Redflow (Australi) dhe Primus Power (Shtetet e Bashkuara të Amerikës) si prodhues aktivë dhe të certifikuar në furnizime reale për impiante stacionare. Ky raport nuk flet për eksperiment — flet për industri që po zgjerohet.
Ndërkohë, Grand View Research vlerëson se tregu global për bateri flow, brenda të cilit përfshihen sistemet zinc-flow, pritet të rritet në mbi 1.6 miliardë dollarë deri në vitin 2030, me ritëm rritjeje rreth 22–23% në vit — tregues i një kërkese strukturore, jo rastësore.
Pra: kërkesa po rritet. Teknologjia po piqet. Ka prodhues realë në treg.
Zinc-flow kundrejt litiumit — në gjuhë të thjeshtë:
| Litium LFP | Zinc-Flow |
| Jetëgjatësi mesatare ~10 vite | Jetëgjatësi >20 vite (DOE e cilëson si teknologji afatgjatë) |
| Mbajtje energjie 2–6 orë | 10–100 orë, e përshtatshme për ruajtje ditore/javore |
| Duhet zëvendësim më i shpeshtë | Shërben dekada me riciklim të plotë |
| Kosto më e ulët fillestare | Kosto më e ulët në afat 20+ vjeçar |
Për depozitim energjie për impiante solare/erë, kohëzgjatja e shkarkimit nuk është detaj teknik — është arsye ekonomike. Një bateri që mban 4 orë energji nuk e mbulon natën. Një bateri që mban 24–72 orë e kthen sistemin në funksional 24/7.
Ku hyn Kosova? Tek pika më e fortë që ka — zinku
Trepça sot eksporton koncentrat zinku, jo metal të rafinuar. Pra shesim material të papërpunuar dhe blejmë teknologji nga jashtë. Ndërkohë, analizat tregojnë se rreth 50% e kostos së prodhimit të një baterie zinc-flow lidhet drejtpërdrejt me zinkun e rafinuar dhe përpunimin e tij. Me fjalë të tjera, Kosova aktualisht eksporton gjysmën e vlerës së produktit final — pa i marrë vetë përfitimet.
Nëse krijohet një zinxhir industrial vendas:
minierë → rafineri hidrometalurgjike e zinkut → fabrikë baterish zinc-flow, atëherë Kosova ndalon së eksportuari koncentrat të lirë dhe fillon të eksportojë produkte me vlerë të lartë – bateri industriale për tregun global të energjisë.
Vlerësimet paraprake tregojnë se ndërtimi i një rafinerie moderne të zinkut + fabrikës së baterive zinc-flow do të kërkonte rreth 500 milionë euro investim fillestar. Për krahasim, Kosova tashmë është duke investuar qindra miliona euro (përmes grantit MCC) për të blerë bateri litiumi të gatshme për sistemin energjetik — bateri të cilat, sipas standardit të industrisë, kanë jetë rreth 10 vite dhe më pas duhet të zëvendësohen. Zinc-flow ka jetë 20+ vite, cikle të gjata, nuk digjet, riciklohet pothuajse 100% dhe materialin kryesor e kemi në tokën tonë.
Përfundim
Bateritë zinc-flow nuk janë më një ide në laborator. Teknologjia ekziston, prodhohet nga kompani të konsoliduara në SHBA dhe Evropë dhe po hyn në tregun e ruajtjes afatgjatë të energjisë me ritme të shpejta rritjeje. Nga ana tjetër, Kosova ka një avantazh natyror që pak vende e kanë: mineralin kryesor – zinkun – por në formën e koncentratit, të pa rafinuar dhe me vlerë të ulët eksporti.
Duke pasur parasysh investimin prej rreth 147.7 milionë dollarë nga MCC për kapacitete stacionare baterish litiumi (BESS: 170 MW fuqi dhe 340 MWh energji), ia vlen të shqyrtohet seriozisht edhe alternativa strategjike: krijimi i një zinxhiri industrial vendor për përpunimin e zinkut dhe prodhimin e baterive zinc-flow.
Një rafineri e zinkut e kombinuar me një fabrikë baterish zinc-flow (kosto e vlerësuar rreth 500 milionë euro) nuk është një vendim që merret lehtë — kërkon studim të thelluar të tregut, teknologjisë, logjistikës, konkurrencës dhe kapaciteteve vendore. Por është një opsion i arsyeshëm për t’u analizuar, sepse potencialisht e zhvendos Kosovën nga importuese e teknologjisë në pjesëmarrëse aktive në një treg energjetik të shekullit XXI.
Ky nuk është një konkluzion. Është një mundësi që meriton studim fizibiliteti, krahasim teknik dhe ekonomik, dhe vlerësim të qartë të rrezikut e përfitimit. Nëse rezultatet dalin pozitive, atëherë Kosova mund të ndërtojë jo vetëm bateri – por një industri të re strategjike me bazë në burimet që tashmë i ka.[https://buletiniekonomik.com/]
